Excellentissime Domine Comes Episcope,

Domine mihi perenni profundoque cultu prosequende!

Amor dulcis patriae, quem natura cuivis indidit, facile mihi persuasit, ut nec laboribus, nec sumptibus parcerem, dum Hungariae historiam, pluribus abhinc annis inchoatam, ad calcem usque perducerem, quo partim popolarium votis, partim exterorum querelis, fusiorem gentis nostrae historiam, ad tempora nostra deductam, efflagitantium, occurrerem.[1] In hunc finem excursionibus litterariis ad omnes Hungariae comitatus et celebriores bibliothecas, inter quas Agriensis excellit,[2] aere meo susceptis, vetera monumenta diligenter ubique scrutabar, ut res ignotas detegere, male creditas convellere, dubias et obscuras vel illustrare, vel pluribus certioribusque documentis confirmare possem.

Ampla supellectili litteraria per plures annos conquisita, manum operi tam feliciter admovi, ut, praeter octo tomulos, typo iam vulgatos, decem alios ex periodo mixta[3] pro prelo iam apparatos et a censoribus regiis approbatos;[4] ex Austriaca vero periodo quinque iam concinnatos,[5] ex epistolis Verantianis plurimum locupletatos,[6] nondum tamen censurae subiectos, habeam: qui quominus in lucem publicam adhuc prodire potuerint; difficilia haec tempora maecenatumque gratiosorum inopia hactenus impedivit.[7]

De hoc impedimento nuper Eminentissimus Cardinalis et Primas noster edoctus,[8] quum ipso die paschalis apud illum prandissem; eius tollendi spem mihi fecit, ac postridie pro primis duobus periodi mixtae tomulis typo vulgandis sumptus necessarios,[9] nec verbo, nec scripto rogatus, addixit. Ita factum est, ut, licet adhuc pudore quodam et verecundia prohibitus fuerim, ne precibus meis Excellentiae Vestrae, necessarias ad honestum hunc finem expensas emendicando, molestias facesserem; nunc tamen et Eminentissimi cardinalis exemplo, et aliorum, qui meis lucubrationibus historicis delectantur, consilio permotus, maecenatum etiam aliorum liberalitatem interpellandam duxerim. 

Eundem autem ordinem, quem in Arpadiana periodo, servaturus, sicut ibi, sic in hac mixta periodo, post metropolitas primum inter episcopos locum,[10] ut par est, Excellentiae Vestrae tributurus, eidem tomulum, qui de Maria, Carolo, Sigismundo tractat, profunda cum submissione dicare constitui. Quia vero haec trium regum acta longius excurrunt, et 90. philyras circiter comprehendunt, bifariam ea secabo. Prior tomulus, praeter Mariam et Carolum II. Sigismundi res ad annum usque 1410. quo regiae dignitati caesaream adiunxit, continebit, philyrasque facile 44. implebit:[11] posterior ad annum usque 1439. quo gener eius Albertus obiit, porrigetur, et totidem fere philyras complectetur.[12] In 600. exemplaribus unam philyram typographus aliis quidem 9. florenis; mihi vero propter spem edendorum apud se plurium tomulorum, 8. florenis excudet. Ita hi duo tomuli florenos 700. haurirent: si tamen ad unum dumtaxat ex illis Excellentia Vestra necessarias expensas suppeditare dignaretur, 350. sufficerent.

Hac Excellentiae Vestrae liberalitate ceterorumque maecenatum, quos spero meis precibus locum daturos, efficietur, ut cessent tandem exterorum convicia, quibus passim nos traducunt, quod historiam adeo mancam, multisque fabulis respersam, nec ad sanam crisim satis exactam, habeamus. Passim enim Bonfinium, tamquam fabulosum, derident; qui tamen ad initia dumtaxat Vladislai II historiam Hungariae pertexuit.[13] Istvanfius, a Mathia I. historiam eandem auspicatus, in Mathia II. desiit.[14] Kazius nec unius seculi XVII. historiam absolvit.[15] Praius eruditos annales suos in Ferdinando I clausit, rebusque profanis potius, quam sacris intentus, multa scitu maxime necessaria silentio praetermisit.[16] Historiam ego tam sacram, quam profanam, quae mutuo sibi lucem fenerantur, coniungo, conquisitisque novis litterarum monumentis, profanam etiam auctiorem reddo. Quare liberalitate hac Excellentia Vestra non tantum de regno, sed etiam de religione, quae nunc undique lacessitur, optime merebitur. Hoc de meis lucubrationibus testimonium Eminentissimus Cardinalis Garampius, profunda rerum divinarum humanarumque scientia celeberrimus, coram Sacrosancto pontifice, quum illi me Viennae praesentasset,[17] his verbis perhibuit: Favet in suis operibus ubique religioni. Hoc iudicium etiam litteris, ex Italia iam ad me datis, quarum alias quoque memineram, ita purpuratus ille princeps expressit: Gratam tui recordationem saepe in mentem revocat eximia illa tua doctrina atque cumulata eruditio, quam numquam satis in tua critica historia admiramur, ut perillustri hoc labore tuo adeo tum de ecclesia, cum de isto regno bene meritus quam qui maxime videaris. Tantum tibi vel commodi, vel ocii superesse avemus, ut nostram, quam excitasti, sitim expleas; neque solum, quae coeperis, ad umbilicum perducas, sed aliis usque ingenii tui monumentis bibliothecas non modo gentis, sed et totius orbis instruas ornesque.[18]

Nec arbitror, aliquam celebriorem in exteris provinciis bibliothecam fore, pro qua tam nobilis historia comparanda non sit. Hinc igitur et illud consequetur, ut magnam iam alioquin Excellentiae Vestrae nomen, maius apud exteras quoque nationes et apud omnem posteritatem hac liberalitate reddatur, et emori numquam sinatur. Numquam certe quantumvis vastum, quantumvis splendidum aedificium, quod tempus edax rerum tandem consumit, ullius memoriam ita potest ab interitu vindicare, sicut volumina, publico bono vulgata, quae pluribus et gentibus, et aetatibus non tantum proderunt, sed etiam maecenatis nomen ad seros usque nepotes propagabunt. Quamdiu littera scripta manebit; tamdiu nomen et beneficium eius ita perennabit, ut nulla vel invidia, vel iniuria hominum oblitterari possit. Si tanta cum facilitate hoc ab Excellentia Vestra beneficium impetro, quanta cum fiducia peto, notum in dedicatione praefigenda faciam, cui tomulus hic vel ille, quorum cardinalis Garampius aliique tam cupidi sunt, vitam suam et lucem publicam debeant.[19] Dum igitur, fiducia plenus, meos conatus historicos generosae liberalitati, me vero gratiis aestimatissimis Excellentiae Vestrae profunda cum submissione commendo, cum perenni veneratione, reverentique sacrae manus osculo persevero 

Eiusdem Excellentiae Vestrae

devotissimus servus et capellanus

Stephanus Katona historiographus mp.

Strigonii 7. Aprilis 1790.